-Cengiz Holding küme şirketlerinden Eti Bakır bünyesindeki Mardin Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi’nde tam olarak ne yapıyorsunuz, tesis benzerlerinden nasıl ayrışıyor?
Mardin Mazıdağı tesisimiz, dünyada bir gibisi olmayan, sürdürülebilir üretim için de örnek bir tesis. Hammadde olarak Kastamonu’nun Küre İlçesi’nde işlediğimiz bakır madeninin artıklarını kullanıyoruz. Yani aslında hammaddemiz, diğer madenimizin artık eserleri. Bakır üretiminde ortaya çıkan pirit konsantresinden, 21’inci yüzyılın en stratejik madenleri ortasında yer alan kobalt üretebilen dünyadaki tek merkez olan, Cengiz Holding çatısı altında faaliyet gösteren Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi, artık eserden farklı metalleri iktisada kazandırıyor. Bu tesis dünyadaki kobalt üretiminin yüzde 2’sini üretiyor.
Bunun yanında; bir yandan maden artıklarını iktisada kazandırırken, bir yanda Türkiye’nin uzun yıllardır atıl duran fosfat madenini devreye alarak üretim yapmaya başladık. Bu sayede de gübre üretiminde ana oyunculardan biri haline geldik.
-Bu çeşit tesisler ülkeler için neden değerli?
Gübre tarafından bakacak olursak; dünya nüfusu giderek artıyor. Bilhassa fosfat madeni gelecek açısından stratejik kıymetli minerallerden biri. Zira tarımda verimlilik hiç olmadığı kadar kıymetli hale geldi. Türkiye’de tek yerli hammaddeyle gübre üreten tesis, şu anda entegre olarak Eti Bakır Mazıdağı işletmesi…
Avrupa kobaltı, kritik mineraller statüsüne aldı. Dünyada da yakından takip edilen bir mineral. Bilgisayardan cep telefonlarına, elektrikli arabalardan yenilenebilir güç sistemlerine, ileri teknolojiyle hızlanan onlarca farklı dalın hammaddesi tıpkı kıymetli metallerden oluşuyor. Kobalt, nikel, lityum, çinko ve manganez üzere elementler, sahip oldukları potansiyel ve gitgide genişleyen kullanım alanlarıyla artık dünyanın ve insanlığın geleceğinde hayati bir rol üstlenmiş durumda.
-Başka nerelerde kullanılıyor?
Hayvan yeminde bile kullanılıyor. B12 vitamini içerdiği için bu eseri Amerika’daki müşterilerimize hayvan yemi için satıyoruz. Ya da plastik hammaddelerin katalistleri için kullanılan bir eser. Tekrar kobalt mavisini hepimiz hatırlarız. Seramik yahut başka boyalarda da renk verici pigment olarak kullanılıyor. Lakin en büyük kullanım alanı bataryalar… Bir de harika alaşımlar dediğimiz savunma sanayiinde, havacılık kesiminde özel metallerin üretiminde kullanılan kobalt, dayanımı yüksek, türbin kanatlarında ya da uçak kanatlarında kullanıldığında, dayanımı yüksek bir eser ortaya çıkıyor.
-Tesisin büyüklüğünü sayılarla da anlatabilir misiniz?
Yıllık yaklaşık 500 bin ton fosfatlı gübre üretimi yapılıyor. Yaklaşık 2 bin 500 ton kobalt metaline karşılık gelen eser üretiyoruz. Yaklaşık bin ila bin 500 ton ortasında bir çinko üretimimiz var. Bununla birlikte tekrar bu artık eserin içerisinde kalan 2 bin tonluk bakırı da burada geri kazanıyoruz. Kobaltta yüklü olarak ihracata çalışıyoruz. Bir kısmı İngiltere’deki ICoNiChem isimli tesisimize gidiyor. Bugün 2.500 tonluk kapasiteyle dünya kobalt üretiminin yüzde 2’sini gerçekleştiriyoruz. Ortalarında Amerika, İngiltere, İspanya, Kore ve Çin üzere ülkelerin bulunduğu 10’dan fazla ülkeye ihraç ediyoruz.
-İyileştirme manasında, Eti Bakır Mardin Mazıdağı’nda ne yapıyorsunuz?
Bu tesis, teknoloji dalına eser ürettiği için gündemi takip eden ve çevik bir tesis. Güzelleştirme kapsamında Kai-Zen’i, yani ‘sürekli iyileştirme’yi prensip edindik; tüm operasyonel süreçlerinin odağına aldık. Daima düzgünleştirme ve yenilik odaklı çalışma, fikirlere paha verme ve çalışanları daima geliştirme yaklaşımlarını prensiplerimiz olarak belirledik. Arkadaşlarımız yılda yaklaşık 800 ila bin adet ortasında bu üslup projeler geliştiriliyor. Mavi yaka işçimizi bu manada teşvik ediyoruz. Mesela geçen yılın kazanan projesini geliştiren arkadaşlarımızı ödül olarak, bir haftalığına İngiltere’deki tesisimize gönderiyoruz. Hem kendi işlerini kolaylaştırıyorlar hem de maliyet ve verimlilik manasında tesise katkı sağlıyorlar.
-Ar-Ge çalışmaları madencilik dalı için olmazsa olmaz. Sizin ne cins Ar-Ge faaliyetleriniz var, bundan sonra ne tıp projeleriniz olacak?
Kobaltın piritten ayrıştırılarak yine iktisada kazandırılması, yalnızca Türkiye’de değil tıpkı vakitte dünyada bu alandaki ihtilallerden biri. Yapılan son çalışmalar sonucunda, tesislerde yüzde 99.99 saflıkta kobalt üretilebiliyoruz.
Yeni Ar-Ge laboratuvarında, halihazırda üretilmekte olan kobalt, çinko ve nikelin saflaştırılarak katma pahasının artırılmasının yanı sıra manganez, lityum ve öbür stratejik elementlerin üretilmesi ve saflaştırılması üzerine de çalışmalar yürütüyoruz. Amacımız, Mardin Mazıdağı tesislerini yüksek teknolojiye hitap eden kesimlerin vazgeçilmez iş ortaklarından birine dönüştürmek…
Kobalt üretimi ile birlikte döngüsel iktisadın de simge merkezlerinden birine dönüşen Mazıdağı tesislerinin şimdiki odağında ise batarya tozundaki metalleri geri dönüştürmek var. Atıl vaziyetteki araba, telefon ve bilgisayar bataryalarının içinden, kobalt, nikel, lityum ve manganezi çıkarıp iktisada geri kazandıracağız. Kobalt ve nikelde bu süreci muvaffakiyetle uygulayabiliyoruz. Lityum ve manganez için de çalışmalara devam ediyoruz. Bu dört elementi batarya tozundan ayrıştırabilen bir tesis şu anda dünyada yok. Biz tüm bu çalışmaları bir-iki yıl içerisinde tamamlayarak, dünyada bir birincisi başarmak istiyoruz. Bu hususta İngiltere ve Mardin tesisimiz birlikte çalışıyor.
-Bunun neden ehemmiyeti var?
Elektrikli araçlar emisyon olarak tahminen sıfır üzere gözüküyor olabilir. Ancak beşikten mezara bir emisyon hesabı yapıldığı vakit işin rengi değişiyor. Her bir gerecin geri dönüşümü hesaba katılmadan, yalnızca o eserin üretilme sürecindeki emisyonlarla bizim klâsik kullandığımız araçlarla çok bir farkı açıkçası kalmıyor.
Sayıları giderek artan elektrikli araçların bataryasının üretimi kadar geri dönüşümü de son yılların en değerli gündem hususlarından biri. Bu tesis yalnızca bataryaların geri dönüşümünde değil içindeki kobalt başta olmak üzere başka stratejik elementlerin tekrar iktisada kazandırılmasında da başrol oynayacak kapasitede. Ayrıştırdığımız bataryadan elde edilen kıymetli metalleri yeni batarya üretiminde kullanılacak hale getirebilecek gücümüz ve deneyimimiz var. Sürdürülebilirlik ve karbon emisyonlarının aşağı çekilmesi açısından bunu çok önemsiyoruz. Sürdürülebilir batarya hammaddeleri konusundaki çalışmalarımızla 14 firmayla Avrupa Birliği’nin Horizon Projeleri’ne başvurduk. Sonuçlar eylül ayında açıklanacak. Kabul görürse Avrupa akademileri ve laboratuvarlarıyla birlikte bu husustaki ana partnerlerden biri biz olacağız. İngiltere’de elektrikli araç pazarı şu anda daha büyük olduğu için çalışmalarımızı ICoNiChem’de başlattık. İngiltere’de başarılı olduğumuz takdirde birebirini Türkiye’de de yapabiliriz.”
-Özellikle karbon ayak izi uygulamaları rekabette de daha fazla değerli hale gelecek üzere görünüyor, siz nasıl yorumluyorsunuz?
Kullandığımız hammadde birinci tesise girdiğinde yaptığımız prosesle dışarıya bir ısı veriyor. Yani ekzotermik denen, dışarıya ısı veren bir tepki. Biz bu ısıyı geri kazanıp elektrik tüketimimizin yüzde 75’ini artık ısıdan, rastgele bir karbon ayak izine neden olmadan üretebiliyoruz. Bunun yanında geri kalan elektriği de tekrar geri dönüşüm yenilenebilir güçten üretmek ismine 52 megawattlık güneş gücü santralı yatırımı yapıyoruz.
Tüm bunlar hayata geçirildiğinde burası, büsbütün yenilenebilir güçten üretim yapan bir tesis haline gelecek. Gübre kesimi güç ağır bir dal. Bu çalışmalarımızın sonucunda, hem saygınlık açısından hem de maliyetler açısından önemli bir katma bedel sağlanacağını öngörüyoruz.
İNGİLTERE’DEKİ TESİSTE KATMA KIYMETLİ ESERE DÖNÜŞÜYOR
-Sadece Türkiye’de değil İngiltere’de de faaliyet gösteriyorsunuz. Biraz o operasyondan bahseder misiniz?
İngiltere’deki tesisimiz olan ICoNiChem’i 2020 yılının Aralık ayında satın aldık. Satın alma motivasyonumuzun kaynağı, bizim Türkiye’deki Ar-Ge faaliyetlerine yol göstermesi içindi. Halihazırda üretim yapan bir firmanın teknolojisini satın alarak, yurtiçindeki Ar-Ge süreçlerini hızlandırdık. İngiltere’deki bu tesisimizle entegre çalışıyoruz. Mazıdağı’nda çıkan eserler İngiltere’deki tesisimize gidiyor ve orada katma pahalı esere dönüşüyor. Bu eserlerden bir kısmını burada üretmekle ilgili çalışmalar yapıyoruz. Mardin Mazıdağı’ndan Türk mühendis arkadaşlarımız orada çalışıyorlar. Farklı çalışmalarımız yürütüyoruz, bu katma pahalı eserlerin bir kısmını Türkiye’de üretmeye yönelik çalışmalarımız var.